Geçmişten Günümüze Ağız Temizliği

Ağız ve diş bakımının temel gereksinimlerinin başında yeterli ve etkili bir ağız temizliği gelir. Bu temizliği sağlamada yıllar içerisinde pek çok farklı yöntem kullanılmıştır. Ağız temizliğinde dal, kuş tüyü, hayvan kemikleri, kirpi dikenleri vb. nesneler yıllar içerisinde kullanılmıştır. Etkili bir ağız temizliğinin çürük oluşumunu ve diş kaybını önlemedeki başarısı, toplumları bu konuda farklı arayışlara sürüklemiştir. Kaynaklara geçen ilk diş fırçasının Eski Mısır'da MÖ 3000 yılında kalem boyunda ağaç dalları kullanılması ile yapılmış olduğu belirtilir (Tüzüner, 2006: 9).

Müslüman toplumlarda ise diş temizliği ve bakımını sağlamada misvak ( Salvadora persica) ağacının dallarından kesilerek yontulmak suretiyle hazırlanan dallar, diş temizleme için kullanılmaktadır . Misvak güzel bir kokuya sahip, meyvesi tüketilebilen bir bitki çeşididir. İçerisinde bulunan kalsiyum oksalat, tanen, kükürt, saponin, silisyum ve mineral tuzlar, misvak ağacının bu alanda kullanılmasına olanak sağlamıştır. İçerisindeki bu bileşenler misvakın dişleri güçlendiren ve çürümeyi önleyen, lekelere karşı etkili, dişlerin parlamasını sağlayan, antiseptik özelliği olan, diş etlerini sıkılaştıran, ağız içi asit salgısını dengeleyen bir etki oluşturmasını sağlar. Tuzlu toprakları seven misvak ağacı Asya ve Afrika kıtalarında yetişmektedir. Arabistan’da bu ağaca erak veya arak ağacı adı verilmektedir (URL.1).

Ebü’l-Hayr el-İşbîlî, erâkın hayvanların otladığı en güzel bitki olduğunu, süte güzel koku ve tat verdiğini; merd, kebâs, berîr, berm, hedâl gibi çeşitlerinin bulunduğunu belirtir (Umdetü’ṭ-ṭabîb, I, 53). Misvak temizleyici etkisini; misvak liflerinin mekanik etkisi, saldığı faydalı kimyasallar ve bu ikisinin kombinasyonu ile diş, diş etleri ve dil üzerinde göstermektedir. Ağızda kaldığında tükürük akışını da stimüle ettiği için bu etkisi daha da artmaktadır. Bitkisel fiberler plağı kaldırır ve diş etine masaj yapar (Darout, 2004). Misvak üzerine yapılan birçok çalışma güçlü bir çürük önleyici etkisi olduğunu göstermiştir. Yapılan çalışmalarda misvak kullananlarda, diş fırçası kullananlardan daha az oranda çürük kavitesi izlemiştir (Emslie, ,1966:167-178).

Günümüzde ağız ve diş bakımının sağlanmasında yetersiz kalınabilinecek durumlarda bunu tolere edebilecek, çeşitli el hareketlerine daha rahat izin vererek ağız bakımını artırmada kolaylık sağlayan diş fırçaları, arayüz fırçaları ve diş ipleri gibi ağız temizliği ürünleri bulunsa da misvak toplumda hâla vazgeçilmez bir temizlik aracı olarak baş köşede durmaktadır. Misvak kullanımının bu kadar sevilmesindeki en önemli etken Efendimiz (s.a.v.)’in oldukça sık kullanması ve bunu tavsiye etmesinden kaynaklanmıştır. Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in birçok hadisi şerifinde misvakın bizzat vurgulanması, hatta her namazdan önce misvak kullanmayı tavsiye etmesi, İslam’ın tohumlarının serpildiği ilk yıllardan günümüze kadar ağız bakımının vazgeçilmezi hâline gelmiştir. Bu kadar sevilmesindeki en önemli etken Efendimiz (s.a.v.)’in misvağı sık kullanması ve bunu tavsiye etmesidir. Hz. Peygamber (s.a.v.)’in, “Misvak hakkında o kadar emir aldım ki bu konuda Kur’an’da bir âyet ineceğini zannettim.”(Buhârî, "Cumʿa", 8;) sözü yanında, on şeyin fıtrattan olduğunu belirttiği hadiste genellikle temizliğe dair olan bu hususlar arasında misvak kullanmayı da zikretmesi (Müslim, Tahâret 56.); hayâ duygusu, güzel koku sürünme, evlilik ve misvak kullanmanın geçmiş peygamberlerin sünnetinden kabul edildiğini dile getirmesi (Tirmizî, 'Nikâh', 1); Hz. Âişe’ye Resûlullah’ın eve geldiğinde ilk yaptığı işin ne olduğu sorulduğunda dişlerini misvakla temizlediğini söylemesi…(Müslim, 'Tahâret', 43-44), misvakın önemini vurgulayan diğer bazı hadislerdir. Yine kaynaklarda Resûl-i Ekrem’in hizmetini gören sahâbîler arasında misvakını taşıma ve onu kullanıma hazır tutma görevinin (sâhibü’s-sivâk) Abdullah b. Mes‘ûd’a verildiği (Buhârî, 'Feżâʾilü ashâbi’n-nebî', 20.) ve Resûlullah’ın ısrarlı tavsiyeleri sebebiyle sahâbîlerin yanlarında devamlı misvak bulundurdukları kaydedilir.

Sonuç olarak, ağız temizliğinde yıllar geçtikçe değişen temizlik araçları bulunsa da bunların başrolünde hep misvak olduğunu görüyoruz. Bilimsel olarak faydası kanıtlanmış olan misvakın kullanımının yaygın olmasının sebebinin ise faydalarından ziyade; O (s.a.v)’nun sevdiklerini sevip, yaptıklarını yapmaya çalışan ümmet bilincinden olsa gerek.

---

Kaynaklar

İmam Nevevi. Riyazüs-Salihin. Erkam Yayınları, 2002.

Tüzüner, P. Ö. (2006, 21-27 Şubat). Onun da mucidi Çinliler. Yeni Aktüel, 32, 9.

TURHAN BAYTOP, "MİSVAK", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/misvak#1 (28.09.2023).

ʿUmdetü’ṭ-ṭabîb, I, 53.

Darout, I. A. (2004). Miswak as an alternative to the modern toothbrush in preventing oral diseases. Erişilebilir: http://www.ssgrr.it/en/ssgr2003w/papers/102ceo.pdf

Emslie, R. (1966). A dental health survey in the Republic of the Sudan. Br Dent J, 120, 167-178.

URL.1: https://islamansiklopedisi.org.tr/misvak

.